(Non-Pharmacological Treatment of Primary Headaches-A Focused Review. Brain Sci. 2023 Oct 8;13(10):1432. doi: 10.3390/brainsci13101432. PMID: 37891800; PMCID: PMC10605615.)
Επιμέλεια κειμένου: Μαριτίνα Μουμτζίδου, Ειδικευόμενη Αναισθησιολογίας, Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Ηρακλείου Κρήτης
Οι κεφαλαλγίες είναι μια πάθηση πολύ συχνή και η αντιμετώπιση τους αποτελεί πρόκληση, καθώς οι διαθέσιμες φαρμακευτικές επιλογές πολλές φορές μπορεί να είναι αναποτελεσματικές ή να αντενδείκνυνται. Υπάρχουν πολλοί λόγοι που δικαιολογούν την επιλογή μη φαρμακολογικών θεραπειών για την αντιμετώπιση της κεφαλαλγίας. Ένας βασικός λόγος είναι η αποφυγή κεφαλαλγίας από υπερβολική χρήση φαρμάκων, καθώς είναι καλά τεκμηριωμένο ότι τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για θεραπεία (μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα-ΜΣΑΦ, εργοταμίνη, τριπτάνες), μπορεί να προκαλέσουν από μόνα τους ανθεκτικές κεφαλαλγίες μετά από υπερβολική χρήση. Δεδομένου ότι ο ασθενής συνήθως δεν γνωρίζει ότι η αιτία της κεφαλαλγίας είναι το ίδιο το φάρμακο, μπορεί να οδηγηθεί σε έναν φαύλο κύκλο συχνής χρήσης και αναζήτησης νέων και πιο ισχυρών φαρμάκων. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι κεφαλαλγίες από υπερβολική χρήση φαρμάκων σχετίζονται με τη συχνότητα χρήσης και όχι με την ισχύ του φαρμάκου. Ένας άλλος λόγος είναι οι ανεπιθύμητες ενέργειες ορισμένων φαρμάκων. Τα ΜΣΑΦ ,όπως η ασπιρίνη και η ιβουπροφαίνη, μπορεί να προκαλέσουν γαστρικά έλκη και να αυξήσουν τον κίνδυνο ανεπιθύμητων καρδιαγγειακών και εγκεφαλικών αγγειακών συμβαμάτων. Οι τριπτάνες, που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία της ημικρανίας, μπορεί να προκαλέσουν ναυτία, ίλιγγο και ξηροστομία και μπορεί να οδηγήσουν σε καρδιαγγειακές επιπλοκές. Τα οπιοειδή αναλγητικά, όπως η κωδεΐνη και η οξυκωδώνη προκαλούν δυσκοιλιότητα, υπνηλία και ναυτία ενώ υπάρχει και ο κίνδυνος κακής χρήσης και εθισμού.
Από την άλλη πλευρά, οι μη φαρμακολογικές παρεμβάσεις, όπως η φυσικοθεραπεία, ο βελονισμός ή η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία, έχουν γενικά ελάχιστες παρενέργειες και καλύτερο προφίλ κινδύνου. Η ανοχή στην κοινή φαρμακευτική θεραπεία μπορεί να προκαλέσει δυσκολίες στη θεραπεία της χρόνιας κεφαλαλγίας. Οι συμπληρωματικές μη φαρμακολογικές μέθοδοι μπορούν να μειώσουν την ανάγκη για φάρμακα και επομένως να μειώσουν τις πιθανότητες εμφάνισης ανοχής. Επιπλέον, οι μη φαρμακολογικές παρεμβάσεις έχουν θέση εκεί που υπάρχουν αντενδείξεις για φαρμακολογική θεραπεία. Σε ορισμένες ομάδες ασθενών οι μη φαρμακολογικές θεραπευτικές επιλογές προσφέρουν όφελος όταν η φαρμακολογική θεραπεία μπορεί να μην είναι ασφαλής επιλογή (πχ έγκυες και θηλάζουσες γυναίκες, ασθενείς με συννοσηρότητες όπως περιφερική αρτηριακή νόσο ή ηπατική ανεπάρκεια). Οι μη φαρμακολογικές παρεμβάσεις έχουν συχνά χαμηλότερο αρχικό κόστος σε σύγκριση με τα συνταγογραφούμενα φάρμακα, καθιστώντας τες πιο οικονομικά βιώσιμες.
Ο συνδυασμός μη φαρμακολογικής θεραπείας με φαρμακοθεραπεία έχει αποδειχθεί πιο αποτελεσματικός από τη χρήση της καθεμίας ξεχωριστά. Συνδυάζοντας τη φαρμακευτική θεραπεία με μη φαρμακολογικές παρεμβάσεις προσαρμοσμένες στις ειδικές ανάγκες του ατόμου και στα αίτια κεφαλαλγίας, είναι δυνατό να στοχεύσουμε τους υποκείμενους παθοφυσιολογικούς μηχανισμούς από πολλές οπτικές γωνίες, οδηγώντας σε βελτιωμένη διαχείριση των συμπτωμάτων και ποιότητα ζωής για άτομα με πονοκεφάλους. Στην συγκεκριμένη μελέτη παρουσιάζονται ως μη φαρμακευτικές θεραπευτικές επιλογές η επιλογή συμπληρωμάτων διατροφής, ο βελονισμός, η βιοανάδραση , η νευροδιέγερση και περιγράφεται ο μηχανισμός δράσης τους .
Στα συμπληρώματα διατροφής που έχουν μελετηθεί ανήκει το μαγνήσιο, το οποίο έχει φανεί ότι μειώνει το πεπτίδιο που σχετίζεται με το γονίδιο καλσιτονίνης (CGRP) και την ουσία P, μειώνοντας έτσι την νευροδιαβίβαση του πόνου. Επιπρόσθετα, το μαγνήσιο αναστέλλει και την απελευθέρωση σεροτονίνης από τα αιμοπετάλια (φαινόμενο που παρατηρείται κατά την διάρκεια ενός επεισοδίου ημικρανίας), που πιθανά οδηγεί σε αγγειοσύσπαση. Ακόμη δρα ως αναστολέας των διαύλων ασβεστίου στις λείες μυϊκές ίνες, προκαλώντας αγγειοδιαστολή. Το μαγνήσιο σε συνδιασμό με την ριβοφλαβίνη και το συνένζυμο Q10 φαίνεται να βελτιώνουν την μιτοχονδριακή λειτουργία και να μειώνουν το οξειδωτικό stress που προκαλείται κατά την ημικρανία. Ένα φυτικό σκεύασμα, το feverfew ( γνωστό και ως παρθενούλι και τανατσέτο), περιέχει τις παρθενολίδες, που αναστέλλουν την ενεργοποίηση των αιμοπεταλίων και την έκκριση της σεροτονίνης. Η αντιφλεγμονώδη του δράση , μέσω της αναστολής της προσταγλανδίνης και της φωσφολιπάσης Α, έχει φανεί να μειώνει τη συχνότητα των ημικρανιών σε μερικούς ασθενείς. Η καφεΐνη, παρόλο που χρησιμοποιείται ως επικουρικό σε αναλγητικά (όπως ακεταμινοφαίνη ή ιβουπροφαίνη), μπορεί να προκαλέσει υποτροπιάζουσες κεφαλαλγίες σε υπερβολική λήψη. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η παχυσαρκία μπορεί να σχετίζεται με ημικρανίες, ενδεχομένως μέσω μηχανισμών που περιλαμβάνουν φλεγμονώδεις μεσολαβητές του λιπώδους ιστού, επομένως υπάρχει σημαντική βελτίωση σε ορισμένες ομάδες ασθενών που υποβάλλονται σε προγράμματα απώλειας βάρους. Περαιτέρω διατροφικές παρεμβάσεις μπορεί να περιλαμβάνουν μια κετογονική δίαιτα χαμηλή σε υδατάνθρακες και υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά (KD) για να βοηθήσει στη θεραπεία της ημικρανίας
Ο βελονισμός βασίζεται στην πρόκληση ενδογενούς αναλγησίας, μέσω αναστολής της επεξεργασίας του πόνου στις περιφερικές και κεντρικές αλγαισθητικές οδούς και περιορισμού της νευροφλεγμονής . H εισαγωγή των βελόνων διεγείρει τις ίνες δέλτα (Αδ) που κλείνουν τις «πύλες» στο νωτιαίο μυελό, εμποδίζοντας έτσι την μεταβίβαση του πόνου στον θάλαμο.
Το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο αναγνωρίζει ότι ο χρόνιος πόνος εμφανίζεται μετά από μια σύνθετη αλληλεπίδραση βιολογικών, ψυχολογικών, κοινωνικών και πολιτισμικών παραγόντων, που διαμορφώνει την αντίληψη του πόνου. Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT) στηρίζεται στο βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο και εστιάζει στην αναγνώριση των δυσλειτουργικών συμπεριφορών που προκαλούν άγχος και πυροδοτούν τις κεφαλαλγίες.
Η βιοανάδραση είναι μια άλλη τεχνική ,με την οποία το άτομο εκπαιδεύεται στο πώς να αποκτήσει τον έλεγχο κατά τα άλλα ακούσιων λειτουργιών όπως η μυϊκή ένταση, η καρδιακή συχνότητα, ο αναπνευστικός ρυθμός, με την χρήση ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος, ηλεκτρομυονευρογραφήματος ή ηλεκτροκαρδιογραφήματος.Ο στόχος είναι ο ασθενής να είναι σε θέση να αναγνωρίσει τους παράγοντες που προκαλούν την αυξημένη τάση και να εφαρμόσει τεχνικές χαλάρωσης, έτσι ώστε να μειώσει την συχνότητα και την ένταση των κεφαλαλγιών. Επίσης, η φυσιοθεραπεία έχει φανεί αποτελεσματική για την πρόληψη, όπου με διάφορους χειρισμούς και ασκήσεις κινητοποίησης του αυχένα έχει φανεί να βελτιώνει την ένταση και την συχνότητα των κεφαλαλγιών τάσης.
Η νευροδιέγερση και η νευροτροποποίηση περιλαμβάνουν την ηλεκτρική και μαγνητική διέγερση με σκοπό την μεταβολή της δραστηριότητας του εγκεφάλου, των κρανιακών και περιφερικών νεύρων, επηρεάζοντας τις οδούς μετάδοσης και αντίληψης του πόνου.
Περισσότεροι ασθενείς και ιατροί θα πρέπει να ενημερωθούν για τις εναλλακτικές θεραπείες των κεφαλαλγιών, προκειμένου να παρέχεται ένα ευρύτερο φάσμα επιλογών θεραπείας και να αποφεύγεται η κατάχρηση φαρμάκων.