Imkamp MS, Theunissen M, van Kuijk SM, Haumann J, Corli O, Bosetti C, Leppert W, Brunelli C, Zecca E, van den Beuken-van Everdingen MH. Finding predictors for successful opioid response in cancer patients: An analysis of data from four randomized controlled trials. Pain Pract. 2024 Jan;24(1):101-108. doi: 10.1111/papr.13292. Epub 2023 Aug 31. PMID: 37650142.
Επιμέλεια: Ιωάννης Δαλακάκης, Αναισθησιολόγος επιστημονικός συνεργάτης Μονάδας Πόνου Παν. ΓΝΘ ΑΧΕΠΑ
Τα ισχυρά οπιοειδή αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της αντιμετώπισης του χρόνιου καρκινικού πόνου. Δεν υπάρχουν όμως κατευθυντήριες οδηγίες για την επιλογή του εκάστοτε παράγοντα, καθώς η απαντητικότητα ποικίλει εξαιτίας της φαρμακοκινητικής αλλά και φαρμακοδυναμικής. Στην παρούσα μελέτη, προέκυψαν τέσσερις πολυκεντρικές τυχαιοποιημένες μελέτες με ασθενείς με χρόνιο καρκινικό πόνο. Οι ασθενείς ταξινομήθηκαν με βάση το μηχανισμό δράσης του εκάστοτε παράγοντα. Προέκυψαν κατά συνέπεια α) η ομάδα της φαιντανύλης και της οξυκωδώνης (μ-αγωνιστές) β) η ομάδα της μεθαδόνης (μ-αγωνιστής και NMDA ανταγωνιστής) και γ) η ομάδα της βουπρενορφίνης (μ-αγωνιστής και κ-ανταγωνιστής). Η απάντηση εκτιμήθηκε μετά την πρώτη εβδομάδα (βραχυπρόθεσμη απάντηση) και μετά τις 4-5 εβδομάδες (μεσοπρόθεσμη απάντηση) με την κλίμακα NRS. Θετική απάντηση στη θεραπεία με οπιοειδή μετρήθηκε η >50% βελτίωση από την αρχική εικόνα ενώ επίσης καταγράφηκαν και στοιχεία όπως φύλο, ηλικία, τύπος πόνου (ερωτηματολόγιο DN4), ύπαρξη καταθλιπτικής συνδρομής εκτός και εντός νοσοκομειακού περιβάλλοντος (HADS Score), διαταραχή λειτουργικής κατάστασης (ερωτηματολόγιο Karnofsky). Συνολικά συμπεριελήφθησαν 881 ασθενείς. Επιτυχή βραχυπρόθεσμη απάντηση στη θεραπεία αναφέρθηκε στο 51,1% και 62,9% ανέφεραν μεσοπρόθεσμη βελτίωση >50%. Οι διαταραχές διάθεσης και η κατάθλιψη εμφάνισαν μια στατιστικά σημαντική διαφορά στην απαντητικότητα βραχυπρόθεσμα. Η παρουσία μικτού πόνου και η χρήση φαιντανύλης, μεθαδόνης και βουπρενορφίνης κατέδειξε στατιστικά σημαντική διαφορά στις τιμές της βραχυπρόθεσμης εκτίμησης σε σχέση με την ομάδα αναφοράς (μορφίνη). Αναφορικά με τη μεσοπρόθεσμη εκτίμηση, η ομάδα της φαιντανύλης μόνη αλλά και σε πολυπαραγοντική ανάλυση με το άρρεν φύλο και την παρουσία κατάθλιψης κατέδειξαν στατιστικά σημαντική διαφορά σε σχέση με την ομάδα αναφοράς. Η φαιντανύλη και η μεθαδόνη από κοινού με μικτό τύπο πόνου (αλγαισθητικό και νευροπαθητικό) επέδειξαν στατιστικά σημαντική διαφορά στη βραχυπρόθεσμη θετική έκβαση ενώ η ηλικία, το άρρεν φύλο, ο τύπος του πόνου, η κατάθλιψη και η καθολική χρήση οπιοειδών επέδρασαν θετικά στις μεσοπρόθεσμες τιμές αξιολόγησης. Ο τύπος του πόνου ως αυτόνομος προγνωστικός παράγοντας κινδύνου φαίνεται να επιδρά αρνητικά στις κλίμακες αξιολόγησης καθώς εμπλέκονται πολλοί παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί. Η μεθαδόνη και η βουπρενορφίνη φαίνεται να έχουν ευεργετική επίδραση και σε καρκινικό πόνο με νευροπαθητικό στοιχείο. Αναφορικά με την εκτίμηση της μεσοπρόθεσμης αξιολόγησης το θήλυ φύλλο και η παρουσία κατάθλιψης αποτέλεσαν αρνητικούς προγνωστικούς παράγοντες στην απαντητικότητα στα οπιοειδή. Συμπερασματικά, στη μελέτη καταγράφονται ορισμένοι σημαντικοί περιορισμοί όπως η ισχύς των εξεταζόμενων παραγόντων, η χρήση πολυπαραγοντικής αναλγησίας (γκαμπαπεντινοειδών, παρακεταμόλης, SNRIs) η θεραπεία του παροξυσμικού καρκινικού πόνου, το στάδιο και ο τύπος του καρκίνου. Για την δημιουργία ενός ακριβούς μοντέλου πρόγνωσης στην απάντηση στα οπιοειδή απαιτούνται πολλές μελέτες που θα περιλαμβάνουν πολλούς παράγοντες εκ’ των και γενετικούς βιοδείκτες για τον καθορισμό γονιδικακά εξατομικευμένης θεραπείας.