Dopaminergic modulation: revisiting a promising novel pathway for pharmacologic treatment of chronic pain
Geha P, Sulovari A, Freeman R, Gewandter JS
Pain. 2025;166(10):2213-2219. doi: 10.1097/j.pain.0000000000003598.
Επιμέλεια κειμένου: Σάλιαρη Ευδοξία, Ειδικευόμενη Αναισθησιολογίας, Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Λάρισας
Στο παρόν άρθρο παρουσιάζεται ένα εννοιολογικό πλαίσιο σχετικά με τη σύνδεση του χρόνιου πόνου και του μεσομεταιχμιακού συστήματος επεξεργασίας της ανταμοιβής και του κινήτρου.
Το κύκλωμα των μεσομεταιχμιακών ντοπαμινεργικών οδών, με κεντρικό κόμβο τον επικλινή πυρήνα, και τις διασυνδέσεις του με άλλες περιοχές του εγκεφάλου, όπως ο μεσοπρομετωπιαίος λοβός, η αμυγδαλή και ο ιππόκαμπος, φαίνεται να ελέγχει την απάντηση του οργανισμού σε αλγαισθητικά ερεθίσματα, ιδίως σε καταστάσεις απειλής. Ενώ η συσχέτιση μεταξύ χρόνιου πόνου και αλλαγών στον επικλινή πυρήνα και την ντοπαμινεργική σηματοδότηση είναι γνωστή, ο ακριβής μηχανισμός παραμένει ασαφής. Μελέτες σε μοντέλα τρωκτικών δείχνουν ότι η χημειογενετική διέγερση των μέσων ακανθωδών κυττάρων του φλοιού του επικλινούς πυρήνα οδήγησε σε επιδείνωση της αλλοδυνίας, ενώ η αναστολή τους σε ανακούφιση. Η διέγερση του κέντρου του επικλινή πυρήνα οδήγησε σε μείωση συναισθημάτων σχετιζόμενων με τον χρόνιο πόνο. Επίσης η χορήγηση D2/D3 αγωνιστών μείωσε την ανάπτυξη αλλοδυνίας μετά από νευροπαθητική βλάβη. Άλλες μελέτες έχουν δείξει τον αιτιώδη ρόλο του επικλινή πυρήνα στη μείωση του κινήτρου και στην αύξηση αρνητικών συναισθημάτων. Επίσης η οπτογενετική ρύθμιση των φλοιοραβδωτών οδών από τη προμεταιχμιακο προμετωπιαίο λοβό σε διάφορα τμήματα του επικλινή πυρήνα επηρεάζει τη συμπεριφορά χρόνιου πόνου στα τρωκτικά, ενώ ο μέσος προμετωπιαίος φλοιός απενεργοποιείται σε ζωικά μοντέλα χρόνιου πόνου. Αυτά τα προκλινικά δεδομένα δείχνουν ότι το μονοπάτι κινητοποίησης σχετίζεται άμεσα με τη σωματοαισθητική και συναισθηματική αντίληψη του πόνου. Επιπλέον, ενδείξεις από την απεικόνιση του εγκεφάλου, υποστηρίζουν το ρόλο της ντοπαμινεργικής σηματοδότησης στον χρόνιο πόνο. Ενδιαφέρον είναι ότι οι πολυμορφισμοί γονιδίων της κατεχολ-Ο-μεθυλοτρανσφεράσης σχετίζεται με τον χρόνιο πόνο, ενώ του υποδοχέα D2 με νοσήματα όπως η ινομυαλγία, οι ημικρανίες και άλλα.
Πολλά διαθέσιμα ντοπαμινεργικά φάρμακα με γνωστό προφίλ ασφάλειας (όπως η λεβοντόπα, οι αγωνιστές ντοπαμίνης κ.α), μπορούν να επηρεάσουν την εμπειρία του χρόνιου πόνου, ενώ η χορήγηση μερικών αγωνιστών ντοπαμίνης (όπως η αριπιπραζόλη), μπορεί να προσφέρει βέλτιστο αναλγητικό αποτέλεσμα, καθώς σταθεροποιούν τη ντοπαμινεργική σηματοδότηση σε πολλαπλά μονοπάτια, σύμφωνα με ενδείξεις από την βιβλιογραφία. Η αναλγητική δράση αυτών των φαρμάκων έχει μελετηθεί σε τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες μελέτες σε παθήσεις όπως διαβητική νευροπάθεια, οσφυαλγία, ινομυαλγία. Ωστόσο, τα περιορισμένα δείγματα και τα ασαφή αποτελέσματα, υποδεικνύουν την ανάγκη περαιτέρω έρευνας.
Οι πληθυσμοί με αυξημένη πιθανότητα ανταπόκρισης στην ντοπαμινεργική τροποποίηση είναι αυτοί με αλγοπλαστικό και κεντρικοποιημένο πόνο, λόγω της πιθανής ύπαρξης ντοπαμινεργικής συνιστώσας. Η κλινική μελέτη των ντοπαμινεργικών φαρμάκων θα πρέπει να περιλαμβάνει την αξιολόγηση όχι μόνο του πόνου, αλλά και της διάθεσης, της γνωστικής λειτουργίας, και της κόπωσης, ενώ απαιτείται προσεκτική παρακολούθηση ανεπιθύμητων ενεργειών όπως σπασμοί, ακαθισία, εξάρτηση και τζόγος. Τέλος τονίζεται η σημασία ύπαρξης ενός ενιαίου πρωτοκόλλου για την αποτελεσματική μελέτη αυτών των φαρμάκων.